مجیدرضا نوروزی، خبرنگار بحرالعلوم نیوز، یازدهم اسفند ۱۴۰۲
جامعه شناس و پژوهشگر اجتماعی گفت: انتخابات یک پدیده سیاسی و رای دادن نوعی کنشگری سیاسی محسوب می شود و بخش مهم حقوق شهروندی در یک جامعه دموکراتیک است.
فردین کریمی روز پنجشنبه در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار کرد: "هانا آرنت" فیلسوف سیاسی و تاریخ نگار آلمانی برای فعالیت‌های انسان سه بعد، زحمت، کار و عمل آزاد را از هم تفکیک می‌کند، در بعد اول انسان عرق می‌ریزد و برای زنده ماندن تلاش می‌کند، انسان در این سطح زندگی شبیه به سایر جانداران است.
وی افزود: در بعد دوم یعنی کار انسان از پیوند با طبیعت فراتر می رود و آن را دگرگون می کند، یعنی به ساختن و تغییر جهان مصنوع می پردازد و فقط در نوع سوم از کنشگری است که انسان در آن عالی ترین نوع فعالیت، یعنی حضور به عنوان موجودی یگانه را به نمایش می گذارد، بخشی از این نوع خاص بودگی مستلزم وجود میدان سیاستی است که در آن امکان فعالیت سیاسی و اجتماعی ممکن باشد.
این پژوهشگر اجتماعی بیان کرد: در بعد یا سطح سوم از فعالیت، یعنی عمل آزاد است که در آن انسان با خلاقیت و شور از خود فراتر می رود و با منافع جمعی پیوند می خورد و ساختن جهانی جدید ممکن می شود، با این مقدمه، امکان رای دادن و وجود پدیده انتخابات را می توان یکی از نشانه های روشن در یک جامعه برای امکان محقق شدن سطح سوم از فعالیت انسانی دانست، بنابراین انتخابات آزاد و امکان رای دادن را باید فرصتی برای حضور به عنوان موجودی یگانه، خالق و گاها آغازی تازه برشمرد.
کریمی اضافه کرد: اما در نوع کنشگری انتخاباتی، عوامل زیادی دخیل هستند که اثرگذاری آنها با توجه به زمان، زمینه و مکان متغیر می باشد، یعنی یک کنشگر همیشه کنشگری انتخاباتی یکسانی ندارد و بسته به اینکه در چه مقطعی از زمان و در چه ساختار اجتماعی سیاسی و فرهنگی و در کدام نقطه از جهان یا کشور باشد، متفاوت خواهد بود، اما برای داشتن یک بحث منسجم و مشخص می توان گفت این کنشگری برخاسته و وابسته به فرهنگ سیاسی خاص یک جامعه است.
این جامعه شناس ادامه داد: فرهنگ سیاسی را به طور مختصر می توان شیوه ای دانست که مردمان یک کشور، استان یا شهر بر اساس آن به ارزیابی نهادها و فعالیت های سیاسی می پردازند، مصداقی تر بخواهیم بحث کنیم می توان گفت موضوع فرهنگ سیاسی، ارزش ها، نگرش ها و همچنین باورها، احساسات و ارزیابی مردم نسبت به نظام، حاکم و نخبگان سیاسی است.
وی یادآور شد: به طور مثال اگر در نگاه مردم، نظام یا سیستم آنقدر تمامیت خواه باشد یا به هر دلیل دیگری این باور وجود داشته که رای شان اثربخش نیست و نمی تواند مبنایی برای تغییر یا اصلاح باشد و مشارکت حتما پایین خواهد آمد، بنابراین برآورد میزان اثربخشی می تواند یکی از مولفه های مهم به حساب بیاید.
عضو هیات علمی دانشگاه آیت الله بروجردی با بیان اینکه نگاه گروهی یا درون بخشی هم می تواند یکی از عوامل باشد، اظهار کرد: در هر جامعه ای که اجماع یک جمع در مقابل جامعه باشد یا اجماع با اجتماع (جامعه) پیوند نداشته باشد، حتما تفاوت در نگاه و نگرش را خواهیم داشت، به طورطبیعی انتخاباتی که منافع گروهی را تامین نکند یا کاندیدایی نباشد که بتواند همگرایی گروهی ایجاد کند، مشارکت پایین خواهد آمد.
کریمی با بیان اینکه سیاست یک میدان است که قوانین و ساز و کار خودش را دارد، ادامه داد: یکی از ارکان اصلی این سازوکار، احزاب هستند احزاب کمک می کنند مردم بدون شناخت شخصی و با تکیه بر وفاداری و وابستگی و اعتماد به حزب و رای حزب، رای بدهند و مشارکت بالا برود، اما وقتی احزاب نباشند طبیعتاً مشارکت پایین خواهد بود.
این پژوهشگر اجتماعی با اشاره به اینکه تجارب و ارزیابی مردم از فعالیت های سیاسی گذشته، مثلا انتخابات، هم می تواند از عوامل مهم باشد، بیان کرد: به طور مثال اگر پیامدهای رای دادن به اصلاح طلب یا اصول گرا یا سایر گرایش ها برای رای دهنده سنگین و غیر قابل جبران باشد، طبیعتاً مشارکت پایین خواهد آمد چرا که با ریسک همراه است.
وی با بیان اینکه از عوامل دیگر می توان به تاثیر مذهب اشاره کرد، افزود: وقتی جمعی مذهبی باشند، و توصیه های مذهبی بر مشارکت اصرار داشته باشند و آن را تکلیف بداند، مشارکت بالا خواهد بود، جنسیت هم مهم است در جوامع سنتی تر که جنسیت عامل مهمی شناخته می شود، بدیهی است که ما صدای یک دوم جمعیت را نداریم و تصمیم شان برای مشارکت، پیرو تصمیم جنس برتر خواهد بود، پراکندگی جمعیتی از لحاظ سن، تحصیلات و محل سکونت هم می تواند، نقش داشته باشد.
این جامعه شناس با تاکید بر اینکه اثرگذاری این عوامل، بسته به زمان مکان و زمینه متفاوت خواهد بود، یادآور شد: به طور مثال با توجه به مشاهدات، مشارکت در مرکز کمتر از پیرامون است، یا مردان نسبت به زنان، اثرگذارترند، در روستاها این عامل بیشتر به چشم می آید، رای خانواده معمولا رای شوهر یا پدر خانواده است، اگر زمینه برای تغییر مناسب باشد، حتما مشارکت فارغ التحصیلان، باسوادان و جوانان بیشتر خواهد بود.
کریمی در پاسخ به اینکه با توجه به شرایط اجتماعی و اقتصادی جامعه لرستان وضعیت مشارکت مردم در انتخابات در این استان را چگونه می بینید و تابع چه عواملی می باشد؟ بیان کرد: برای بررسی عوامل موثر در لرستان، باید ببینیم عواملی که در بالا ذکر شدند، در لرستان هم کارکرد دارند یا خیر، اگر ندارند، پس مکانیسم انتخابات در لرستان چیست؟ با بررسی عوامل می بینیم که بیشترشان در لرستان کارکرد ندارند اما در نبودشان به طور قطع عوامل دیگری با توجه به زمان، زمینه و مکان فعال هستند.
وی افزود: به جای احزاب، طایفه فعال است، به جای دین و مذهب که با توجه به مشاهدات و بررسی شاخص های آن مثل مناسک، شدت آن کم شده، عرق و تعصب قومی قبیله ای جای آن را گرفته و به جای سیاستمدارن و اندیشه ورزی، نخبگان سنتی و بزرگان طایفه فعال هستند و جنسیت که در لرستان بسیار فعال است، زنان و دختران پیرو شوهر و پدر و برادر بسیار است.
این پژوهشگر اجتماعی اضافه کرد: در لرستان و کلا مناطق زاگرس نشین، فرهنگ سیاسی پیش برنده و توسعه گرا نمی بینم. در عوض بافتار اجتماعی قومی قبیله ای بسیار قوی فعال است. بالادست این ها همه، دولتی ایستاده که این بافتار را زنده نگه داشته و از آن در مواقع خاص مثل انتخابات استفاده می کند. بنابراین بنده برای این مکانیسم، سه گانه دولت، بافتار اجتماعی قومی قبیله ای و نخبگان محلی و سنتی را در موضوع انتخابات فعال می بینم.
این جامعه شناس در پاسخ به اینکه رقابت های انتخاباتی در جامعه لرستان را چگونه می بینید و این نوع رقابت تا چه حد متفاوت با دیگر مناطق ایران می باشد و آیا این شکل از فرایند انتخاباتی می تواند به شکل گیری یک فرهنگ مردم‌سالاری در استان ما کمک کند؟ اظهار کرد: ساختار و زمینه در عملکرد و کارکرد بسیار مهم است، نهاد انتخابات در زمینه ای مناسب، توسعه دهنده دموکراسی است و در زمینه نامتناسب آن کارکرد را ندارد، در زمینه سنتی ما که به شدت رنگ قومی قبیله ای دارد، انتخابات علاوه بر آن که توسعه دهنده دموکراسی نیست، بلکه پس از آن ما شاهد دشمنی ها و حساب پس دادن های بسیاری از طرفداران کاندیداهایی هستیم که برنده انتخابات نبوده اند، تغییرات مدیران و پیمانکاران و مواردی مشابه به طوری که میزان هزینه به فایده را بالا می برد.
کریمی در پاسخ به اینکه تنوع و تکثر کاندیداها در این دوره تا چه حد بوده و این تنوع تا چه حد توانسته گرایش های سیاسی موجود در جامعه ما را نمایندگی کند، بطوری که مخاطبان خواسته های خودشان را در برنامه های کاندیدا ها ببینند؟ بیان کرد: در این مورد با وجودی که در نهایت شورای نگهبان سعی کرد کاندیداهای بیشتری را تایید کند اما این نیازمند این است که کمی عمیق‌تر به این موضوع نگاه کنیم، آن هم فاصله میان نظام و جامعه است که به نظر می آید در طول سال های گذشته بیشتر شده و این عاملی است که برخی افراد با پتانسیل بالا تمایلی به کاندیداتوری ندارند، با وجودی که شورای نگهبان بنا بر آمار حدود هفتاد و پنج درصد کاندیداها را تایید کرده اما باز هم ما شاهد تنوع و تفاوت در کاندیداها نیستیم.
وی افزود: علاوه بر این یکی از مهمترین مشخصه های این دوره عدم الزام به روشن کردن جناح یا حزب سیاسی توسط کاندیداهاست، به نظر به تجربه و برای کاهش پیامدهای مشارکت، برایشان مسجل شده که هیچ بحثی در این مورد نداشته باشند و غیرشفاف بمانند بهتر است، واقعا چطور می شود ما شاهد پدیده ای سیاسی، بدون جهت گیری سیاسی فعالان در آن باشیم؟ حضور مولفه های سیاسی و به طور کلی سیاست در انتخابات پیش رو، کمتر از انتخابات صنفی در شهری کوچک است.
این پژوهشگر اجتماعی درباره فرصت و تهدیدهای انتخاباتی اضافه کرد: به طور کلی همه نظام‌ها، دولت‌ها و حکومت‌ها تلاش می‌کنند قدرت و توانایی خوبی برای بسیج عمومی داشته باشند، توان حکومت ها یا دولت‌ها در بسیج عمومی و موفقیت آنها در این امر، نشان از مشروعیت نظام در جامعه دارد و این موضوع یکی از شاخص‌های تعیین موقعیت یک کشور در نظام سیاسی بین المللی است، همچنین اگر امکان بسیج عمومی برای یک حکومت پایین باشد، نشان از آن دارد که در داخل کشور هم از مشروعیت لازم برخوردار نیست.
این دانش آموخته دکترای جامعه شناسی گفت: یکی از عوامل تایید بیشتر کاندیداها نسبت به دوره‌های گذشته می‌تواند آگاهی نظام نسبت به همین موضوع باشد، چرا که تلاش کردند تعداد تاییدیه‌ها بیشتر باشد، البته این تایید کردن، بیش از آنکه گستردگی داشته و از لحاظ تعداد بالاتر باشد چرا که گرایش سیاسی نزدیک به هم دارند.
کریمی در پاسخ به اینکه حضور و مشارکت گروه‌های مختلف اجتماعی مانند زنان و جوانان و روستاییان و دانشجویان در این انتخابات را چگونه می بینید و آیا کاندیداها قادر هستند که این اقشار را جذب نموده و خواسته های آنها را نمایندگی کنند؟ بیان کرد: در مورد استقبال از انتخابات بنده در گفتگویی که با یکی از لیدرهای انتخاباتی یکی از کاندیداها داشتم اظهار داشت که برخلاف تصورمان، پدر ها و مادرها (مسن ترها) تمایلی بسیار پایینی برای مشارکت در انتخابات دارند، چرا که آنها شاهد بیکاری گسترده فرزندانشان هستند و تورم و فشار اقتصادی زیادی را به عنوان پدر، مادر و کلا نان اور خانواده احساس می کنند، آنها می گویند که این همه رای دادیم نتیجه چه شد؟!! که باز هم از ما انتظار دارید، رای بدهیم.
وی افزود: در این جا می بینیم، عامل اثربخشی فعال است و این که شخصی رای خودش را عامل تغییر نمی داند، البته میان جوانان هم نوعی سرخوردگی و ناامیدی از اصلاح امور و امکان توسعه که بتواند به اشتغال زایی و رفاه اقتصادی منجر شود، وجود دارد. بنابراین فکر می کنم مشارکت نسبت به دوره های گذشته پایین تر باشد، هر چند در مناطق زاگرس نشین، به دلیل وجود تعصب قومی قبیله ای، امکان ایجاد شدن موج احساس و هیجان در روزها و حتی ساعات پایانی انتخابات و مشارکت فعال‌تر وجود دارد.
